این مطلب را برای ویژه‌نامه “صفر و یک” همشهری نوشته‌ام که “کمی‌خلاصه‌شده” آن در شماره دوم این نشریه (تیر ۸۹) منتشر شده است.
به جای مقدمه
۱٫ وبسایت شهرداری تهران، در نخستین نگاه و از نظر اطلاعات مورد نیاز شهروندان، وبسایتی کامل به نظر می‌رسد؛ پر از نام جاهای مختلف، خدمات گوناگون، سازمان‌ها و نهادهای خدماتی و خیلی نام‌ها و اطلاعات دیگر؛ اما با کمی پرسه‌زنی و جستجو در آن، متوجه می‌شوی که با انبوهی از اطلاعات روبرو هستی که دسترسی به آنها یا به‌سادگی امکان‌پذیر نیست یا وقت‌گیر است و یا اصولاً بسیاری از آنچه را می‌خواهی در آن نمی‌توانی بیابی.
۲٫ وبسایتی مانند tehran.ir را می‌توان از منظرهای مختلف بررسی کرد؛ با نگاه یک متخصص روابط عمومی و آگاه به مسائل سازمان مربوط به آن، از منظر فردی با تخصص ارتباطات نوین در فضای سایبر، از دریچه چشم یک متخصص طراحی یا مدیریت ابزارهای نوین ارتباط‌جمعی مانند پورتال‌های سازمانی و در نهایت (و شاید مهمتر از همه) از نگاه یک شهروند عادی که کاربر ساده چنین سایتی محسوب می‌شود و البته انتظار نمی‌رود از چنین تخصص‌هایی بهره‌مند باشد.
۳٫ در این مطلب، نگارنده خود را به جای یک کاربر و شهروند گذاشته و نکته‌هایی پراکنده را در مورد tehran.ir نوشته است؛ در عین حال، اگرچه در حوزه‌های مورد اشاره، تخصص ندارد، اما گاهی از آن منظرها هم نیم‌نگاهی به این سایت انداخته است.
۴٫ نکته دیگر اینکه، با نگاه به tehran.ir نمی‌توان به‌درستی تشخیص داد که هدف طراحان و مدیران این سایت، ارائه یک یک سایت سادة اطلاع‌رسانی بوده است یا یک پورتال عمومی و یا حتی یک پورتال سازمانی؛ بنابراین، نقد و بررسی آن هم به آسانی امکان‌پذیر نیست؛ در واقع نمی‌توان با انتخاب یکی از این قالب‌ها به عنوان معیار و خط‌کش نقد، به بررسی این سایت پرداخت. به همین دلیل، هر یک از نکته‌های این مطلب، ممکن است معطوف به کارکردها و ویژگی‌های یکی از انواع این سایت‌ها باشد.
و اما tehran.ir
1. آنگونه که در سطرهای قبلی بیان شد، سایت tehran.ir نمی‌داند که چیست، با چه کسی سروکار دارد و چه طیفی از مخاطبان را هدف قرار داده! در جایی نشان از یک سایت سازمانی دارد که مثلاً با ارائه سامانة فیش حقوق بازنشستگان، با کارمندان خود سروکار دارد و یا صورتحساب‌های مالی شهرداری را منتشر می‌کند. جای دیگر، یک پورتال برای همه شهروندان تهرانی (و فقط برای آنها) است؛ مانند آنجا که خدمات مختلفی مانند قیمت منطقه‌ای املاک و یا سامانه ۱۳۷ را در اختیار قرار می‌دهد. گاهی هم با ارائه اطلاعاتی از هتل‌ها، مناطق گردشگری و تفریحی، به سایتی تبدیل می‌شود که شهر تهران را به گردشگران و مسافران معرفی می‌کند. همین سردرگمی در شناخت کاربر و گروه‌های هدف، خود را در ساختار ظاهری و دسته‌بندی محتوایی سایت هم نشان می‌دهد.
قرار گرفتن برخی محتواها و امکانات نامتجانس در کنار هم، مثالی برای این مدعا و نشانه‌ای از نبود ساختار محتوایی متناسب و مرتب در سایت است؛ مثلاً آنجا که “سامانه فیش حقوق بازنشستگان” در بخش “خدمات الکترونیک” و در کنار خدمات مربوط به همه شهروندان آمده است.
۲٫ حتی اگر مخاطبان اصلی سایت را شهروندان تهرانی فرض کنیم و نه گردشگران و غیرتهرانی‌ها، با اشکالاتی مواجه می‌شویم. مهمترین نیازهای شهروندان در مرکز توجه این سایت نیست؛ در عوض، در صفحه اول سایت تیترهای گوناگون اخبار به چشم می‌خورند که این سایت را بیشتر به یک سایت خبری شبیه کرده‌اند؛ آن هم اخباری که (در صورت لزوم) باید در بخشی دیگر از سایت (و نه در صفحه اول) و یا با آدرسی متفاوت منتشر شود.
در حالیکه tehran.ir باید با شناخت مخاطبان خود و سپس نیازهای آنها، پاسخ مهمترین سؤالات آنها را در صفحه اول خود قرار دهد؛ آنهم نه در دسته‌بندی‌های پیچیده، شلوغ و گیج‌کننده، بلکه در فضایی جذاب و در عین حال ساده و مرتب.
البته این بدان معنی نیست که آخرین رویدادهای شهر به مخاطبان و شهروندان منتقل نشود؛ بلکه باید بین اخباری که صرفاً جنبه اطلاع‌رسانی دارند و آنهایی که به موضوعات روزمره و مورد نیاز شهروندان می‌پردازند، تفاوت قایل شد و این دسته دوم را در مرکز توجه قرار داد؛ مانند اخبار مهم در مورد معابر و راه‌های شهر و یا امکانات جدیدی که در اختیار شهروندان قرار گرفته و نحوه دسترسی به آنها.
۳٫ در برخی موارد، tehran.ir از ساده‌ترین و در عین حال مهمترین امکانات برخوردار نیست؛ آنهم امکاناتی مانند پرداخت الکترونیک که معمولاً به فلسفه ایجاد چنین سایت‌هایی برمی‌گردد؛ یعنی رفاه شهروندان، کاهش رفت‌وآمدهای درون‌شهری و ترافیک و غیره.
۴٫ سایت tehran.ir نمی‌داند با چه زبانی با کاربران خود سخن بگوید؛ در بسیاری موارد اطلاعات را در قالب متن (و فقط متن) ارائه کرده است؛ گاهی (مثلاً در بخش معرفی محلات) در قالب فایل‌های PDF که چندان برای چنین سایتی مناسب به نظر نمی‌رسد (مگر در مواردی که یک کاربر می‌خواهد نسخه‌ای شسته‌رفته از محتوای مورد نیاز خود را پرینت بگیرد و به همراه داشته باشد) و گاهی هم با عکس‌های که از آنها با عنوان ۳بعدی یاد شده و به نظر می‌رسد بیشتر برای جلب توجه گردشگران منتشر شده است. (شاید بهتر بود مدیران سایت علاوه بر استفاده از چنین عکس‌هایی، ظاهر و گرافیک سایت را بهبود می‌بخشیدند.)
نکته مهم در این میان، لزوم پیوستگی و ارتباط میان این بخش‌ها و قالب‌ها و نیز ایجاد فضاهایی جذاب و کاربرپسند با کمک ترکیبی از آنهاست که ضمن جلب توجه مخاطب، بتواند نیاز مخاطب را به آسانی و به سرعت برطرف سازد؛ نکته‌ای که کمتر مورد توجه طراحان سایت بوده است.
۵٫ سایت tehran.ir به ابزارهای نوین اطلاع‌رسانی کمتر توجه کرده است؛ در زمانه‌ای که گوشی‌های تلفن همراه به یکی از مهمترین ابزارهای دسترسی کاربران به محتوای وب تبدیل شده‌اند، در اختیار قرار دادن نسخه موبایلی چنین وبسایتی نباید از چشم مدیران آن دور بماند؛ به‌ویژه که نسخه موبایلی نقشه تهران را در این سایت قرار داده‌اند که نشان از توجه آنان به کلیت چنین موضوعی دارد.
۶٫ یکی از ویژگی‌های مثبت سایت، قرار دادن ایمیل برای ارتباط کاربران با مدیران شهرداری تهران است؛ به ویژه آنکه تلاش شده متناسب با انواع خدمات، دو سه ایمیل مختلف در اختیار مخاطبان قرار گیرد. اما محل قرار گرفتن این ایمیل‌ها در پایین صفحه سایت، آن را از چشم مخاطبان دور کرده که احتمال استفاده از این ابزار را کاهش می‌دهد.
۷٫ سایت tehran.ir از برخی ابزارهای جدید و تعاملی که اصطلاحاً به ابزارهای web2.0 معروفند بی‌بهره است؛ خوراک (RSS)، چت (chat) و فروم (forum) از جمله این ابزارها هستند. حتی موارد ساده‌تری همچون امکان عضویت کاربران و ارسال خبرنامه نیز می‌تواند به تعاملی شدن سایت کمک کند.
۸٫ سایت tehran.ir گاهی نسبت به متولی خود (شهرداری تهران) هم کم‌لطفی کرده است؛ در این سایت، نشانی از نقشه و ساعات حرکت مترو نمی‌یابید؛ (نویسنده نتوانست لینکی از سایت مترو تهران هم در tehran.ir بیابد!) از محصولات فرهنگی شهرداری (مانند همین ویژه‌نامه!) هم در این سایت خبری نیست. جای لینک سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با شهرداری و خدمات شهری نیز (به جز یکی دو مورد) در این سایت خالی است.
۹٫ در شهر و جامعه‌ای که فرهنگ و هنر را بر سر می‌نهند و به قول قدیمی‌ها، “حلواحلوا” می‌کنند، شاید عده‌ای بخواهند که بدانند فلان سینمای پایتخت چه برنامه‌ای دارد یا مثلاً در فرهنگسرای فلان یا موزه بهمان چه فعالیتی انجام می‌شود؛ در tehran.ir جز نام و آدرس و گاهی شماره تلفن مراکز فرهنگی، هیچ اطلاعات به‌روزی از برنامه‌ها و فعالیت‌های آنها و نیز قیمت بلیط و ورودی آنها یافت نمی‌شود. (نمونه‌ای از کم‌توجهی به درج اطلاعات مفید و به‌روز در سایت)
۱۰٫ در tehran.ir، در مواردی هم که اطلاعات وجود دارد، دسترسی به آن به راحتی امکان‌پذیر نیست؛ در سایتی که می‌خواهد حجم زیادی از اطلاعات مربوط به شهر تهران را در اختیار گذارد، وجود ساختاری منظم و با سبک و سیاقی همه‌فهم و نیز روش‌های جستجوی مؤثر، که نیاز کاربران را به سریع‌ترین و راحت‌ترین روش برآورده سازد، از ملزومات است. این در حالی است که در tehran.ir با اطلاعاتی روبرو هستیم که به غیر از یک دسته‌بندی ساده، آن هم فقط بر حسب موضوعات (مانند گردشگری، خدمات و…)، به روش دیگری مرتب نشده‌اند و درهم و غیرقابل دسترس به نظر می‌رسند؛ نکات بعدی را می‌توان شواهدی بر این مدعا دانست:
· ساده‌ترین جستجو در tehran.ir کاربر را به نتیجه دلخواه نمی‌رساند؛ مثلاً در نتایج جستجوی نام یک هتل از طریق پنجره کوچک جستجو در این سایت، نشانی از “صفحه اطلاعات آن هتل” نیست. در عین حال، جای صفحه “جستجوی پیشرفته” در tehran.ir کاملاً خالی است.
· مرتب کردن اطلاعات در tehran.ir از نظم خاصی پیروی نمی‌کند؛ اگرچه به نظر می‌رسد فهرست‌های اماکن، هتل‌ها و مراکز خرید و… ترتیب الفبایی دارد، اما نامگذاری‌های ناهمگون، این ترتیب و دسته‌بندی را بی‌اثر کرده است؛ مثلا در بخش “میادین و تره‌بار” و در ابتدای لیست، نام‌ها با پیشوند “بازار میوه‌و تره‌بار” آمده‌اند، اما در ادامه فقط با ذکر نام؛ به همین دلیل، شما بازار میوه و تره‌بار “سعدی” را در ابتدای لیست و قبل از “پیروزی” می‌بینید!
· اگرچه سایت تلاش دارد تا فهرستی کامل از مراکز تفریحی، خدماتی، اقتصادی و… از شهر تهران در اختیار کاربران خود قرار دهد و آنها را از جستجو (مثلاً در گوگل) و سرزدن به سایت‌ها و منابع اطلاعاتی دیگر بی‌نیاز سازد، اما در جدول‌های بلندبالا و نیز در صفحات مربوط به هر یک از این مراکز یا سازمان‌ها، فقط به ارائه آدرس و شماره تلفن آنها اکتفا شده است که البته در بسیاری موارد حتی شماره تلفنی هم در اختیار نیست. چه برسد به آدرس اینترنتی و…
· اگر شما که ساکن محلهای از تهران هستید، بخواهید بدانید که در محله‌شما، چه مؤسسات خدماتی، چه بانک‌هایی یا چه محلهای تفریحی وجود دارد، tehrna.ir کمکی به شما نمی‌کند. به نظر می‌رسد تغییر ساختار اطلاعات و مرتب کردن آنها بر اساس محله‌ها یا خیابان‌ها و میادین، به بهبود و افزایش کارآیی سایت کمک می‌کند.
· برخی لینک‌های سایت کار نمی‌کنند یا هیچ محتوایی ندارند؛ مانند لینک “مخابراتی و پستی” در بخش خدمات.
۱۱٫ اگرچه در اولین صفحه tehran.ir شما با دو گزینه انتخاب زبان (فارسی و انگلیسی) روبرو می‌شوید، اما بعد از ورود به صفحه اصلی سایت، لینکی برای دسترسی به سایت انگلیسی در اختیار شما نیست. جالب اینکه در برخی صفحات داخلی، این لینک وجود دارد! نکته دیگر اینکه لازم است این سایت علاوه بر زبان نگلیسی، با زبان‌های دیگری مانند عربی و فرانسه نیز ارائه شود. (در این مطلب مجالی برای بررسی نسخه انگلیسی سایت نیست؛ اگرچه به نظر می‌رسد بیش از نسخه فارسی نیازمند حلاجی و حک و اصلاح است و البته توجه و دقت متخصصان را می‌طلبد.)
۱۲٫ این سایت را می‌توان محملی برای ارتباط و ارئه نظرات شهروندان به مدیران شهر فرض کرد که حتماً هم چنین فرضی از نظر مدیران شهرداری درست است، اما در این زمینه، به غیر از سامانه ۱۳۷ که بدون هیچ توضیحی در سایت قرار گفته و چند نظرسنجی، چیز دیگری در سایت دیده نمی‌شود. آنهم نظرسنجی‌های طولانی با سؤالات نامتجانس که اطلاعاتی از نتایج و آثار آنها هم در سایت یافت نمی‌شود و معلوم نیست چقدر توانسته نظر شهروندان را جلب کند و مفید باشد. جالب اینکه در برخی فرم‌های نظرسنجی، پاسخ به همه سؤالات اجباری است (حتی اطلاعاتی که چندان مفید و مؤثر به نظر نمی‌رسند!) و در برخی دیگر، حتی بدون پاسخ دادن به یک سؤال، فرم نظرسنجی ارسال می‌شود.
۱۳٫ در گوشه‌ای از سایت، لینک سایت‌های مربوط به شهرهای بزرگ و پایتخت‌های برخی کشورها آمده است؛ نگاهی به برخی از این سایت‌ها می‌تواند ایده‌ها و روش‌های بسیار متنوع و کارسازی را پیش روی طراحان و مدیران tehran.ir قرار دهد!
در نهایت…
به نظر می‌رسد در صورتیکه ساختار، محتوا و ظاهر tehran.ir اصلاح و تکمیل شود، می‌تواند به معنای واقعی کلمه به پورتالی برای کاربران تبدیل شود؛ آنگونه که آنان بیشتر نیازهای خود را در این سایت بیابند و دیگر لازم نباشد برای دسترسی به اطلاعات یا خدمات مختلف شهری، به سایت‌های گوناگون یا موتورهای جستجوی مختلف مراجعه کنند؛ در اینصورت می‌توان تصور کرد گامی به سمت تحقق رویای دولت الکترونیک، شهر الکترونیک، اینترنت ملی و… برداشته شده است.
یک کامتن