از غلط‌های املایی تا واژه‌‌های نو

خیلی پیش از این، در یک اطلاعیه رسمی در سایت وزارت ارتباطات «هجمه» را «حجمه» نوشته بودند؛ همان زمان، در مطلبی کوتاه و طنزآلود نوشتم که شاید منظورشان «هجمه در حجم زیاد» بوده که خلاصه کرده‌اند به «حجمه»!

امروز هم در یک مقاله این عبارت را دیدم: تفویذ قدرت! مسلماً این هم یک غلط املایی است، اما آدم خیال می‌کند نویسنده «تفویض» را با «تنفیذ» ترکیب کرده و «تفویذ» را ساخته! حالا معنایش چه می‌شود، نمی‌دانم! شاید هم بشود یک حدس‌هایی زد؛ به‌خصوص در این حال و هوای انتخاباتی که بر همه حاکم شده!

از شوخی و طنز که بگذریم، در حرف‌ها و حتی نوشته‌ها، گاهی کلمه‌ها و عبارت‌هایی می‌شنویم و می‌خوانیم که به همین شیوه، اما نه به اشتباه، که عمداً و برای انتقال یک معنای خاص ساخته شده‌اند؛ «خصولتی» یکی از آنهاست؛ به معنی شرکت‌هایی که ظاهراً خصوصی‌ هستند و در واقع، دولتی؛ تقریباً هم‌معنی با «شبه‌دولتی». در سال‌های اخیر، منتقدان برنامه خصوصی‌سازی از این عبارت تازه‌ساز زیاد استفاده کرده‌اند. «فینگیلیش» (یا پینگیلیش) هم یک مثال دیگر است. فکر می‌کنم بشود نمونه‌های دیگری هم پیدا کرد.

به نظرم، در زبان انگلیسی این جور ترکیب کردن‌ها رایج‌تر و رسمی‌تر است: مثلاً از ترکیب globalization و localization، عبارت glocalization را ساخته‌اند که مفهومی جاافتاده است. (در ویکی‌پدیا هم می‌توانید در موردش بخوانید: لینک)

نمی‌دانم کسی در مورد اینگونه واژه‌سازی در زبان فارسی بررسی یا تحقیقی کرده یا نه؛ اما به نظرم موضوع جالبی است و حتما هم بااهمیت.

پ.ن ۱: اگر نمونه‌های بیشتری از این نوع واژه‌سازی سراغ دارید یا اگر تحقیقی در این زمینه دیده‌اید، ممنون می‌شوم که کامنت بگذارید.

پ.ن ۲: ناخودآگاه نوشتم «در این حال و هوای انتخاباتی که بر همه حاکم شده» و بعد دیدم که واج‌آوایی «ح» و «ه» دارد!

6 دیدگاه

  1. بعید می‌دانم تحقیق جامعی به انجام رسیده باشد. دستِ‌کم من خبر ندارم. دو مورد نخست با نظرداشت جنبه‌ی رسمی‌شان غلط املایی اند، اما این برساخته‌های ترکیبی از شیرینی‌های زبانی ست که اتفاقاً زبان فارسی زمینه‌ی آماده‌ای برای بروز بیش‌تر آن دارد. اغلب جنبه‌ی طنز و عامیانه دارند، اما مواردی از این‌ها به مرور وارد زبان معیار روزنامه‌ها و مکاتبات رسمی هم می‌شوند. شاید بد نباشد، خودتان به فکر تهیه‌ی تدریجی فهرستی تفکیکی از این ترکیب‌ها باشید.

    [پاسخ]

    سعید سلیمانی پاسخ در تاريخ خرداد ۱۵م, ۱۳۹۲ ۷:۰۹ ق.ظ:

    سلام
    ممنون از راهنمایی شما. امیدوارم بتوانم برای پیشنهاد خوبی که داده اید، وقت بگذارم. البته چنین مواردی، بعضی وقتها «خود به خود» به چشم می آید! اخیراً در یک اطلاعیه شهرداری دیدم که فاضلاب را «فاظلاب» نوشته بودند. حالا چگونه می توان تعبیرش کرد نمی دانم!!

    [پاسخ]

  2. سلام/نمونه ای بارز، نگارش «انظباط» به جای انضباط/اطلاعیه کمیته انظباطی! در واحدهای دانشگاهی متعددی این نگارش را دیده ام چه رسد به مردم عوام.

    [پاسخ]

    سعید سلیمانی پاسخ در تاريخ خرداد ۱۹م, ۱۳۹۲ ۹:۳۵ ق.ظ:

    جناب یزدانی عزیز

    سلام و ممنون.

    متاسفانه چنین اشکالاتی محدود به مردم عادی نمی شود. در این موارد، گناه نوشته ها و رسانه هایی که خواه ناخواه بر فرهنگ مردم تاثیر می گذارند، سنگین تر و نابخشودنی تر است.

    [پاسخ]

  3. جناب سلیمانی عزیز
    دغدغه داشتن شما درباره داشته هایمان ستودنی است. دست مریزاد!

    سهل انگاری در فارسی نوشتن بسیار است و باید «حجمه» برد برشان! از ندیده گرفتن تفاوت «گذاشتن» و «گزاردن» در کلمه هایی که با «گزار» یا «گذار» ترکیب می شوند، تا به کار بردن بی اندازه «می باشد»، «می گردد»، به جای «است» ساده و دوست داشتنی که مورد بی مهری است و بسیار دیگر.

    یادم به یکسان نبودن ترجمه ها افتاد… کلمه های اختراعی بی قاعده …درد آنقدر هست که شروع به درمان نکرده ایم. این هم دردی است.

    همه را که گفتم، از سر تازه شدن درد بود، از ابتدا هم درباره واژه سازی های ترکیبی که هدف بود چیزی نداشتم که بگویم!

    [پاسخ]

  4. با سلام
    در مورد این نوع فرایند واژه سازی که از مرخم دو واژه یک واژه ی جدید می سازند (و در کتب زبانشناختی «آمیزش» ترجمه اش کرده اند) علاوه بر مواردی که فرمودید نمونه ای قدیمتر هم دیده ام و آن «سرکنگبین» است.

    [پاسخ]

پاسخ دادن به محمد شکری لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

شما می‌توانید از این دستورات HTML استفاده کنید: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <strike> <strong>